17 Eylül 2007 Pazartesi

Harita Bilgisi 3 (Jeomorfoloji,Kıvrımlanma ve Faylanma, Yatay Katlanma, Drenaj Ağları, Delta, Aluvyon Yelpaze,Kıyı ve Resif,Buzul ve Çöl Ort.)

JEOMORFOLOJİ
  • Yeryüzü şekillerinin ve onun biçimlendiren işlemlerin incelendiği bir bilim dalı olarak tanımlanabilir.
  • İki amacı vardır.Birincisi yeryüzü şekillerini belli bir sistematiğe bağlı kalarak sınıflamak diğeri ise bu işlemlere neden olan değişimleri tanımlamak.
Jeoloji'de çökelme ortamlarıyla çok yakından ilişkisi vardır.

Jeomorfolojiyi şekillendiren başlıca nedenler;
  • Tektonizma
  • Volkanizma
  • İklim Değişikliği
  • Bozunma
  • Karstlaşma
  • Kütle Akma ve Kaymaları
  • Nehirlere Bağlı Etmenler
  • Buzul Etkeni
  • Kıyı Şekillendirilmesi
olarak sayılabilir.

KIVRIMLANMA VE FAYLANMA


KIVRIMLANMA


SENKLİNAL

FAYLANMA

YATAY KATLANMA

DRENAJ

Bir bölgeye düşen yağışın o bölgeden uzaklaştırılması için gerekli olan yer altı ve yerüstü sistemleridir.Küçük çaylar,dereler,akarsular ve nehirler drenaj sistemlerini oluştururlar.Drenaj ağları kayaç litolojisi ve aşınmaya bağlı olarak değişik şekillerde oluşabilir.

DRENAJ AĞ ÇEŞİTLERİ


DELTA

ALÜVYON YELPAZESİ VE PEDİMET, PLAYA

KIYI VE RESİF

BUZUL VE ÇÖL ORTAMLARI

SAYISAL YÜKSEKLİK MODELLEME(DİGİTAL ELEVATİON MODELLİNG)
DEM
Topoğrafyanın sayısal raster model ve gösterimi olarak tanımlanabilir.
  • Kullanımı kolay
  • Çevresel modelleme ve hidroloji de yaygın kullanım
DEM üretimi
  • Analog(kağıt) haritalardan tarama ve eşyükselti eğrilerinin vektörleştirilmesi
  • Fotogrametrik yöntemlerle
  • SRTM verileri


VERİ TEMEL DAĞILIMI

SAYISALLAŞTIRMA (DİGİTİZATİON)


DEM YARARLARI
  • Drenaj havzalarının topoğrafik olarak modellenmesi
  • Su akış yönünün saptanması
  • Su toplama havzalarını tayini


KAYNAKLAR
  • John R. Jensen. Course notes of Remote sensing of environment

Harita Bilgisi 2 (Jeodezi Nedir? Görevleri Nelerdir?,Koordinat Sistemleri,UTM Projeksiyonu,Koordinat Dönüştürme,Kartezyen Koordinat)

JEODEZİ;
Yeryuvarının şekil,boyut ve gravite alanı ile zamana bağlı değişimlerinin 3 boyutlu bir koordinat sisteminde tanımlanmasını amaçlayan bir bilim dalıdır.

JEODEZİ'NİN BİLİMSEL AĞIRLIKLI FAALİYETLERİ:
  • Yeryuvarı şeklinin ve çekim alanının belirlenmesi
  • Yerkabuğu değişimlerinin izlenerek Jeodinamik sorunların çözümünde önemli yer tutan bilgiler üretmek
JEODEZİ'NİN UYGULAMAY YÖNELİK GÖREVLERİ:
  • Yeryüzü parçalarının bir sistemde belirlemesi ve değişik amaçlar için veri üretimi
JEODEZİ'NİN KONULARI:
  • Ölçme yöntemleri ve donanımları
  • Teorik esas ve hesaplamalar
Dünyayı oluşturan denizler,karalar,litosferin(taşküre) altında yer alan diğer katmanlar homojen bir dağılım gösteremediklerinden dünyanın biçimini düzgün bir geometrik yüzey olarak belirlemek imkansızdır.

Yer'in gerçek şekli jeoid'dir

JEOİD;Karaların altında da devam ettiği varsayılan durgun deniz yüzeyleridir.Bu yüzeylerin deniz altındada devam ettiği kabul edilir
Harita üretimi için,büyük yeryüzü parçalarının ölçülmesinde Yer'in geometrik olarak tanımlanamayan jeoid biçiminde olması sorun yaratmaktadır.Bu nedenle referans yüzeyi olarak dönel elipsoid referans olarak alınır.Harita projeksiyon hesap işlemlerinde yerküre dönel elipsoid kabul edilirken matemetiksel tanımlarda daha basit ve anlaşılır olması bakımından yeryüzü KÜRE olarak kabul edilir.
Yeryüzünü temsil eden kürenin düzgün bir yüzeye aktarılması olanaksızdır.Bunu bir lastik topun kesilmiş yarı parçasını düzleştirmeye benzer ki böyle bir durumda cismin ortası düzlemden kenar kısımlarının yırtıldığı görülür.

İZDÜŞÜM (PROJEKSİYON)
Yeryüzü özelliklerinin belli bir düzlem üzerine aktarılması olarak bilirnir. Küre,ancak 3 temel yüzeyden birisi üzerine izdüşürülebilir,ve daha sonra harita üretmek üzere bu yüzey açılır.Bunlar;düzlem,konik ve silindir yüzeyler olabilirler ve kendi izdüşümlerini yaratırlar.
Düzlemde yer yüzünün sadece belli bir kısmı görülebilir.
Silindirde yeryüzünün kesintisiz bir şekli sağlanır ancak kutuplara doğru bozulur.
Konide ise alan bozukluğu olur.



Coğrafik olarak bir noktanın derece,dakika,saniye cinsinden ifade edilmesi

Karlıtaş tepe (1082m)

57mm 60 saniye
38mm x

x=38*60/57= 40 saniye

38 45' 00'' - 40''= 38 44' 20'' Doğu Boylamı

74mm 60 saniye
36mm x

x=36*60/74= 29 saniye

38 45' 00'' + 29'' = 38 45' 29 '' Kuzey Enlemi


Nokta tarif sistemleri / UTM Grid sistemine göre yer tarifi

Arazide herhangi bir lokasyonun haritaya işaretlenmesi ve bu noktanın yazıyla ifade edilmesi gerekmektedir.Arazide genellikle UTM Grid sistemiyle yer tarifi yaparız.

UTM GRİD SİSTEMİYLE BİR NOKTANIN TARİFİ

1:1/25.000'lik bir topoğrafik haritada bulunan A noktasının tarifi :15400 K / 44675 D

KAYNAKLAR
  • BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ,KANDİLLİ RASATHANESİ VE DEPREM ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ JEODEZİ BÖLÜMÜ DERS NOTLARI
  • YOMRALIOĞLU,T.2002 , COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ
  • ANA BRİTANNİCA ANSİKLOPEDİSİ

Harita Bilgisi 1 (Haritalar;Arazi Çeşitleri,Jeoloji zaman cetveli,3 boyutlu jeoloji haritası)

JEOLOJİK HARİTA
BİLGİSİ (1)

JEOLOJİ
Jeoloji; geniş anlamda, yerküresinin güneş sistemi içerisindeki durumundan, onunfiziksel özelliği ve kimyasal bileşiminden,iç ve dış kuvvetler etkisi ile uğradığı değişikliklerden, beş milyar senelik süre içindeki oluşumu ve gelişiminden, canlıların ilk yaradılışlarından günümüze
kadar geçirmiş oldukları evrimlerinden söz eden tarihsel bir doğa bilimidir. Diğer doğa bilimleri olan, fizik, kimya ve biyoloji ile sıkı bir bağlantısı vardır (Ketin, 1977).

• Jeoloji dar anlamda, bütün yeryuvarının değil, özellikle ortalama kalınlığı 35 km olan katı
yerkabuğunun bilimidir. Bu kabuğun bileşimi, yapısı,organik ve anorganik gelişimi,iç ve dış etkilerle uğradığı değişiklikler ve kapsadığı her çeşit yer altı servetleri onun başlıca konularıdır. Bu şekli ile jeoloji, yeryüzünü ve yeryüzü ile insan toplulukları ilişkisini inceleyen Coğrafya'dan ve yerküresini tüm olarak fiziksel yöntemlerle araştıran Jeofizik'ten ayrılır ise de, bugün bu üç bilim dalı ve bunlara katılan jeokimya, oşinografi ve meteoroloji YERBİLİMLERİ adı altında
toplanmaktadır (Ketin, 1977).

Harita nedir?

Yeryüzünün tamamının veya bir parçasının, birtakım işaret, renk, simgeler kullanılarak ve belli bir ölçeğe göre küçültülerek yatay düzlem üzerinde gösterilmesine harita adı verilir. Haritalar amaçlarına göre genel ve özel haritalar olmak üzere ikiye ayrılırlar:

Özel haritalar
•Jeoloji
•Kadastro
•Kent
•Ulaşım
•Yol
•Bilim
•Turistik
•Tematik
Genel haritalar
•Topoğrafik
•Geniş bölge
•Dünya

(Yomralıoğlu, 2000)

DÜNYA HARİTASI

Topoğrafik haritalar

Yeryüzünün veya bir parçasının morfolojik (şekilsel) yapısının belli bir ölçek içinde eş yükseklik eğrileri yardımıyla yatay düzlem üzerinde gösterilmesiyle elde edilen haritalara topoğrafik haritalar denir.
Topoğrafik haritalar üzerinde, yeryüzünde bulunan tüm unsurlar kendilerine özgü simgelerle işaretlenmişlerdir. Örneğin: yollar, yerleşim yerleri, çeşmeler, enerji nakil hatları, ... v.s.

Topoğrafik haritalar ölçeklerine göre;

- Küçük ölçekli topoğrafik haritalar - 1/600.000 ve
daha küçük ölçekliler

- Orta ölçekli topoğrafik haritalar - 1/600.000 ile
1/75.000 arası

- Büyük ölçekli topoğrafik haritalar - 1/75.000 ve
daha büyük ölçekliler
Topoğrafik harita üzerindeki
veriler

• Engebeler (tepe, vadi, sırt, dere)
KAHVERENGİ
• Drenaj ağı
MAVİ
• Durgun sular
MAVİ
• Buzullar ve sürekli karlar
BEYAZ
• Bitki örtüsü
YEŞİL
• Kültürel yapılar
KIRMIZI, SİYAH

TOPOĞRAFİK HARİTALARIN OKUNMASI

• Harita üzerinde herhangi iki nokta arasındaki yatay ve düşey uzaklıkların bulunması
• Yamaç eğiminin belirlenmesi
• Herhangi bir noktanın koordinatların bulunması
• Arazide topoğrafik arazide yer belirlenmesi
• Topoğrafik haritalardan kesit çıkarılması

KURALLAR


Topoğrafik haritalarda farklı eğimdeki yükseltiler


Topoğrafya ile jeolojik birimlerin ilişkileri


TOPOĞRAFİK HARİTALAR AYNI ZAMANDA YERYÜZÜNÜ OLUŞTURAN FARKLI
ŞEKİLLERİN TANINMASINA DA YARDIMCI OLUR¼.

DRENAJ AĞLARI

KIVRIMLI ARAZİLER


ALÜVYON YELPAZELERİ


DRUMLİNLER

KARSTİK ARAZİLER
TOPOĞRAFİK KESİT ÇIKARILMASI

TÜRKİYE JEOLOJİ HARİTASI


JEOLOJİK ZAMAN CETVELİ


A.B.D'nin Jeolojik Haritası

LİTOLOJİ HARİTALARI
• Sadece kaya türü özelliklerini gösteren haritalardır. İçerisinde kaya birimlerini simgeleyen
doku ve renkler gözlenir.

ÖLÜ DENİZ BÖLGESİNİN LİTOLOJİ HARİTASI

TEKTONİK HARİTALAR
• Sadece tektonik özelliklerin yeraldığı haritalardır. İçerisinde faylar, kıvrımlar, tabaka veya
eklem durumları bulunabilir.
Tektonik Haritaları

TÜRKİYE'NİN TEKTONİK HARİTASI

SAYISAL JEOLOJİ HARİTALARI


ÜÇ BOYUTLU JEOLOJİ HARİTALARI
GÖLGELENDİRİLMİŞ RÖLYEF VE JEOLOJİ HARİTASI

ORTOFOTO HARİTALAR

• Bir hava fotoğrafı veya uydu görüntüsünden hazırlanarak elde edilen haritalardır.

Üsküp şehrinin ortofoto haritası (0.5 m-hava fotoğrafı)
Üsküp şehrinin ortofoto haritası (10 m-SPOT Pan uydu görüntüsü)

Ölçe
Bir yeryüzü parçasının (veya bir cismin) plan, maket veya harita gibi yöntemlerle gösterilebilmesi için kullanılan büyütme veya küçültme oranına ölçek denir.

Örneğin: 1/5000. Ölçeği ifade etmek için kullanılan bu oranda, paydanın değeri ne kadar büyükse ölçek o kadar küçüktür.

Ölçek paydası büyüdükçe haritanın kaplayacağı alan büyür, ancak detaylardaki belirginlik azalır.
Ölçek paydası küçüldükçe hartanın kaplayacağı alan küçülür ancak detaylar belirginleşir.

Örnek: 1/500 > 1/5000 > 1/50000 Daha büyük ölçekli Daha küçük ölçekli Daha detaylı Daha kapsamlı Haritalarda üç çeşit ölçek kullanılabilir. Bunlar;

•Sayısal ölçek

•Çizgisel ölçek
Sayısal ölçek

•Örneğin 1/25.000

•Ölçeğin anlamı nedir?

Pay'daki değer, payda'daki değerin harita üzerindeki aynı birimden arşılığıdır. Yani,

Pay=harita üzerindeki uzunluk,
Payda=arazi üzerindeki uzunluk.

Örnek: 1/25.000 ölçekli bir haritada harita üzerindeki 1 birimlik (cm) uzunluk, gerçekte yani arazide 25000 birim (cm)'e karşılık gelir.




Grafik (çizgisel) ölçek

LEJAND





Yararlı linkler
http://www.nh.nrcs.usda.gov/technical/Publications/Topo
watershed.pdf
http://www.tasagraphicarts.com/progtopo.html#toposcr
http://www.terrainmap.com/downloads/arrighi-soille99.pdf
http://iparla.labri.fr/publications/2004/SG04/K13.pdf
http://www.mc.metu.edu.tr/~pdrm/pdfs/brochure6.pdf

Yararlanılan Kaynaklar

• Hacettepe Üniversitesi, Jeoloji
Mühendisliği Bölümü Ders
Notları
• Ketin, İ., 1977, Genel Jeoloji, İç
Olaylar
• Karaman, E., 2002, Jeolojik
Harita Bilgisi
• Tatar, Y., 1984, Jeolojik Harita
Bilgisi
• Yomralıoğlu, T., 2000, Coğrafi
Bilgi Sistemleri